Türkiye’nin Turnaları

Turna (Grus grus)

Turna uzun bacaklı, uzun ve dar boyunlu bir su kuşudur. Tüy rengi genellikle kirli mavimsi- gri olup üreme döneminde bulundukları habitata göre pas-çamur rengini alırlar. Baş ve boyunun üst kısmı siyah-beyazdır. Kafalarının üst kısmında gözlerinin hemen üstünden başlayan kırmızı çıplak deri bulunur. Kuyrukları devekuşununki gibi gösterişli ve geniştir. Cinsiyete bağlı görüntü farklılığı çok belirgin değildir. Yan yana geldiklerinde erkeklerin daha iri olduğu fark edilir. Kanatları uzun ve dikdörtgenimsidir. Genç bireyler; soluk kahverengi boyun ve başları ile ayrıca kafalarının erginlerde olduğu gibi siyah, beyaz, kırmızı renkleri taşımamalarıyla kolayca ayırt edilebilirler. Uçuşları yavaş kanat çırpma hareketiyle başlar ve V- şeklini alarak süzülme şeklinde devam eder. Göçü diğer kuşlara göre daha yüksekte ve orta hızda sürdürürler.

Oldukça geniş bir yayılışa sahiptir. Avrupa’da yaygınken Avusturya’da bölgesel olarak yok olmuştur. Uluslararası Sulak Alanları Koruma Derneği (Wetlands International) tarafından 2006 yılında yapılan bir çalışmada küresel popülasyonu yaklaşık 360.000 – 370.000 birey olarak belirlenmiştir. Küresel popülasyon eğilimi (artma-azalma) hakkında kesin bilgiler bulunmamaktadır. Dünya Doğa Koruma Birliği (IUCN) tarafından LC (Düşük Öncelikli) olarak sınıflandırılmıştır. Türün VU (Hassas) kategorisi altında değerlendirilmesi tartışma konusudur.

2008 yılında Ilyashenko tarafından yayınlanan bir çalışma ile Anadolu ve Kafkasya'da kuluçkaya yatan turnaların alttür olduğu bilim dünyasına açıklanmıştır. Oldukça dar bir alanda yayılım gösteren tür Anadolu dağ turnası (Grus grus archibaldi) olarak isimlendirilmiştir. Anadolu dağ turnasının diğer turnadan en temel farkı kafasında kırmızı tacın bulunmamasıdır.

telliturna

Telli Turna (Anthropoides virgo)

Ülkemizde görülen diğer bir turna türü telli turna (Anthropoides virgo)dır.
Turna ile benzerlik gösterse de, kafası daha yuvarlak, gagası ve boynu daha kısa ve incedir. Turnadan yaklaşık %20 oranında daha küçük olsa da arazi koşullarında bunu anlamak oldukça zordur. Kuyrukları turnanınkinden daha dar ve aşağıya bakıyor olmasıdır. Yakından gözlemlendiklerinde turnadan ayırt edilmeleri kolaydır. Boyunlarındaki siyahlık turnadan farklı olarak daha aşağıya uzanmaktadır. Turnada olduğu gibi kırmızı bir taçları yoktur. Gençleri uzaktan beyazımsı ve parlak görünen soluk renkli kafaları ile kolayca ayırt edilirler.

Uluslararası Sulak Alanları Koruma Derneği (Wetlands International) tarafından 2006 yılında yapılan bir çalışmada türün küresel popülasyonu yaklaşık 230.000 – 280.000 birey olarak belirlenmiştir. Küresel popülasyonu artmaktadır. Dünya Doğa Koruma Birliği (IUCN) tarafından koruma yönünden LC (Düşük Öncelikli) olarak sınıflandırılmıştır.

Telli turna da, turna gibi göç sırasında ülkemizden geçtiği gibi Doğu Anadolu'da az sayıda da olsa kuluçkaya yatmaktadır. Telli turnanın kuluçkaya yattığı alanlar literatürde Erzurum Ovası, Ağrı ili ve çevresi, Doğubeyazıt’ın kuzeyindeki sazlıklar, Murat Nehri Vadisi ve Bulanık Ovası olarak tanımlanmaktadır. Bulanık Ovası’nda 1975 yılında 1 çift, 1983 yılında 2 çift, 1985 yılında 2 erişkin ve 1 genç birey, Murat Nehri yakınlarında 1987 tarihinde 2 birey, 2004 baharında ise 1 çift gözlemlenmiştir. Erzurum Ovası’nda 1967 yılında Çobandede ve Horasan arasında 2 birey, ayrıca 1969 yılında Pasinler ile Horasan arasında 9 birey gözlemlenmiştir. Iğdır ili Doğubeyazıt kuzeyinde bulunan sazlıklarında 1988 yılında Kasparek’in bildirdiğine göre Groh 3- 4 Haziran 1971 tarihlerinde 1 çift telli turna ve 2 yumurta bulunan bir yuva görmüştür. Ancak alan günümüzde drenaj sonrası kurutulmuş ve ancak birkaç küçük sazlık kalmıştır (Kirvan ve ark. 2008.)

Gerek literatür kayıtları, gerekse yakın yıllara ait Kuşbank kayıtlarının incelenmesinden Murat Nehri Vadisi’nin ve Bulanık Ovası’nın tür için Türkiye'deki en önemli yaşam ortamları olduğu anlaşılmaktadır. Türün Türkiye’deki üreyen popülasyonunun sürdürülebilmesi amacıyla adı geçen her iki alanın restorasyon/rehabilitasyon potansiyelleri değerlendirilmelidir.

Araç çubuğuna atla